Najłatwiejszą drogą do osiągnięcia zbawienia według Mahometa był udział w świętej wojnie, czyli tzw. dżihadzie. Obowiązek szerzenia wiary muzułmańskiej nałożony był na każdego człowieka wyznającego islam. W ostatnim akapicie Mahomet oznajmia jednak, że każdy walczący „na drodze bożej” jest jak ten, który pości, korzy się, bije pokłony i upada na twarz przed Allahem – logicznie rzecz ujmując, wypełnianie zasad zawartych w pięciu filarach islamu również pozwalało dostąpić łaski raju.
Kim był Mahomet?
Muhammad, w pełnym brzmieniu Abū al-Qāsim Muḥammad ibn ʿAbd Allāh ibn ʿAbd al-Muṭṭalib ibn Hāshim, (ur. ok. 570, Mekka, Arabia [obecnie Arabia Saudyjska] – zm. 8 czerwca 632, Medyna) – założyciel islamu i głosiciel Koranu. Tradycyjnie uważa się, że Mahomet urodził się w 570 r. w Mekce, a zmarł w 632 r. w Medynie, dokąd został zmuszony wraz ze swoimi zwolennikami wyemigrować w 622 r.
Biografia Mahometa
Koran dostarcza niewiele konkretnych informacji biograficznych o islamskim proroku: zwraca się do pojedynczego „posłańca Bożego”, którego w wielu wersach nazywa się Mahometem (np. 3:144), i mówi o sanktuarium pielgrzymkowym, które jest związane z „doliną Mekki” i Kaʿbah (np. 2:124-129, 5:97, 48:24-25). Niektóre wersety zakładają, że Mahomet i jego zwolennicy zamieszkują w osadzie zwanej al-madīnah („miasto”) lub Yathrib (np. 33:13, 60) po tym, jak wcześniej zostali wyparci przez swoich niewiernych wrogów, przypuszczalnie z mekkańskiego sanktuarium (np. 2:191). Inne fragmenty wspominają o militarnych spotkaniach zwolenników Mahometa z niewiernymi. Są one czasami związane z nazwami miejsc, jak na przykład przelotne odniesienie do zwycięstwa w miejscu zwanym Badr w 3:123. Tekst nie podaje jednak dat żadnego z wydarzeń historycznych, do których nawiązuje, a prawie żaden ze współczesnych posłańcowi Qurʾānic nie jest wymieniony z imienia (rzadki wyjątek stanowi 33:37). W związku z tym, nawet jeśli przyjąć, że Korpus Koranu autentycznie dokumentuje przepowiadanie Mahometa, to sam w sobie nie dostarcza informacji wystarczających do stworzenia nawet zwięzłego szkicu biograficznego.
Większość informacji biograficznych, które tradycja islamska zachowuje na temat Mahometa, pojawia się więc poza Koranem, w tak zwanej literaturze sīrah (po arabsku: „biografia”). Prawdopodobnie najważniejszym dziełem w tym gatunku jest Kitāb al-maghāzī Muḥammada ibn Isḥāqa (zm. 767-768) („Księga wypraw wojskowych [Proroka]”). Dzieło to zachowało się jednak tylko w późniejszych przeróbkach i skrótach, z których najbardziej znanym jest ʿAbd al-Malik ibn Hishām (zm. 833-834) Sīrat Muḥammad rasūl Allāh („Życie Muhammada, Posłańca Bożego”). Oryginalna książka Ibn Isḥāqa nie była jego własną kompozycją, ale raczej kompilacją autonomicznych relacji o konkretnych wydarzeniach, które miały miejsce za życia Mahometa, a także przed nim, które Ibn Isḥāq ułożył w to, co uznał za ich właściwy porządek chronologiczny i do których dodał własne komentarze. Każda taka relacja jest zwykle wprowadzana przez listę nazwisk, które prowadzą ją przez różnych pośredników do jej ostatecznego źródła, którym w wielu przypadkach jest naoczny świadek – na przykład żona Proroka ʿĀʾishah. Warianty materiału skompilowanego przez Ibn Isḥāq, a także dalsze materiały dotyczące wydarzeń z życia Mahometa, zachowały się w dziełach innych autorów, takich jak Abd al-Razzāq (zm. 827), al-Wāqidī (zm. 823), Ibn Saʿd (zm. 845) i al-Ṭabarī (zm. 923).
Fakt, że takie biograficzne narracje o Mahomecie spotykamy tylko w tekstach pochodzących z VIII lub IX wieku, a nawet późniejszych, musi rodzić problem, na ile można być pewnym, że literatura sīrah twierdzi, że przekazuje dokładne informacje historyczne. Nie sugeruje to, że koniecznie istniał element celowej fabrykacji, przynajmniej na poziomie kompilatora takiego jak Ibn Isḥāq, który wyraźnie nie wymyślał historii od podstaw. Niemniej jednak, pewne nagromadzenie popularnych legend wokół postaci tak znaczącej jak Mahomet jest całkowicie oczekiwane. Przynajmniej dla historyków, którzy niechętnie przyznają się do doniesień o boskiej interwencji, problem jest wzmocniony przez cudowne elementy niektórych materiałów zawartych w pracy Ibn Isḥāqa. Co więcej, niektóre z omawianych narracji są ewidentnie adaptacją motywów biblijnych, mających na celu przedstawienie Mahometa jako równego lub lepszego od wcześniejszych postaci prorockich, takich jak Mojżesz i Jezus. Na przykład, przed emigracją Mahometa do Medyny mówi się, że otrzymał on przysięgę wierności od dwunastu mieszkańców miasta, co jest oczywistą paralelą do Dwunastu Apostołów, a podczas kopania rowu obronnego wokół Medyny mówi się, że Mahomet w cudowny sposób nakarmił wszystkich robotników z garści daktyli, przypominając karmienie tłumu przez Jezusa. Wreszcie, jest bardzo możliwe, że niektóre relacje o wydarzeniach z życia Muhammada nie wynikają z pamięci historycznej, ale z egzegetycznych spekulacji na temat historycznego kontekstu poszczególnych wersetów Koranu.
Poprzez dokładne porównanie alternatywnych wersji jednej i tej samej narracji biograficznej, uczeni byli w stanie wykazać, że pewna liczba tradycji o życiu Mahometa – na przykład relacja o emigracji Proroka z Mekki do Medyny – była w obiegu już pod koniec VII wieku. Ważnym zbieraczem takich wczesnych tradycji był ʿUrwah ibn al-Zubayr, krewny ʿĀʾishah, który urodził się prawdopodobnie w latach 643-644 i który jest wiarygodnie postrzegany jako mający dostęp z pierwszej ręki do byłych towarzyszy Proroka. Co więcej, szereg rudymentarnych szczegółów dotyczących Mahometa potwierdzają nieislamskie źródła pochodzące z pierwszych dekad po tradycyjnej dacie śmierci Mahometa. Na przykład syryjska kronika z około 640 roku wspomina o bitwie między Rzymianami a „Arabami Mahometa”, a ormiańska historia z około 660 roku opisuje Mahometa jako kupca, który głosił kazania Arabom i w ten sposób zapoczątkował islamskie podboje. Takie dowody stanowią wystarczające potwierdzenie historycznego istnienia arabskiego proroka o imieniu Muhammad. Pozostają jednak pewne napięcia w islamskiej narracji o życiu proroka. Na przykład niektóre z nieislamskich źródeł przedstawiają Mahometa jako wciąż żyjącego, gdy arabscy zdobywcy najechali Palestynę (634-640), w przeciwieństwie do islamskiego poglądu, że Prorok już wtedy zmarł.
Biorąc wszystko pod uwagę, nie ma przekonującego powodu, by sugerować, że podstawowe rusztowanie tradycyjnej islamskiej relacji o życiu Mahometa jest niehistoryczne. Jednocześnie charakter źródeł nie jest taki, aby wzbudzić zaufanie, że posiadamy historycznie pewną wiedzę o życiu Proroka, która jest tak szczegółowa, jak wielu wcześniejszych uczonych skłonnych było zakładać. Zwłaszcza zwyczajowe ramy chronologiczne dla życia Mahometa wydają się być wypracowane przez późniejszych przekazicieli i kolekcjonerów, takich jak Ibn Isḥāq, a nie możliwe do prześledzenia w najwcześniejszej warstwie islamskich tradycji o Mahometu. Tak więc stwierdzenia typu, że 21 marca roku 625 siły mekkańskie wkroczyły do oazy w Medynie są z natury rzeczy problematyczne. Niemniej jednak w dalszej części rozdziału przedstawiony zostanie zwięzły skrót głównie wersji życia Proroka autorstwa Ibn Isḥāqa. Skrót ten nie ma na celu oddzielenia faktów historycznych od późniejszej legendy. Na przykład, w przeciwieństwie do wielu wcześniejszych zachodnich relacji, nie zostaną podjęte próby usunięcia elementów nadprzyrodzonych z narracji w interesie przekształcenia jej w relację, która wydaje się wiarygodna według współczesnych standardów historiograficznych.
