Ikonoklaści, czyli inaczej obrazoburcy to dominujący w VIII i IX wieku nurt w Kościele bizantyjskim. Jego głównym założeniem było niszczeniem ikon, czyli wszelkiego rodzaju sztuki przedstawiającej Jezusa, świętych lub sceny biblijne. Było to spowodowane ideą, że modlitwa do wizerunku Jezusa lub świętych jest sprzeczna z Dekalogiem. Skutkiem tego cywilizacja bizantyjska bezpowrotnie utraciła wiele cennych dzieł sztuki sakralnej, a rozwój przede wszystkim malarstwa został tam na długo zatrzymany.
Ikonoklastyczne kontrowersje
Kontrowersja ikonoklastyczna, spór o używanie obrazów religijnych (ikon) w Cesarstwie Bizantyjskim w VIII i IX wieku. Ikonoklaści (ci, którzy odrzucali obrazy) sprzeciwiali się czczeniu ikon z kilku powodów, w tym starotestamentowego zakazu używania obrazów w Dziesięciu Przykazaniach (Wj 20,4) i możliwości bałwochwalstwa. Obrońcy używania ikon kładli nacisk na symboliczny charakter obrazów i na godność materii stworzonej.
We wczesnym Kościele konsekwentnie sprzeciwiano się wykonywaniu i czczeniu portretów Chrystusa i świętych. Mimo to używanie ikon stale zyskiwało na popularności, zwłaszcza we wschodnich prowincjach Imperium Rzymskiego. Pod koniec VI i w VII wieku ikony stały się przedmiotem oficjalnie popieranego kultu, często sugerującego zabobonną wiarę w ich animację. Sprzeciw wobec takich praktyk stał się szczególnie silny w Azji Mniejszej. W 726 roku cesarz bizantyjski Leon III publicznie wystąpił przeciwko postrzeganemu kultowi ikon, a w 730 roku oficjalnie zakazano ich używania. Zapoczątkowało to prześladowania czcicieli ikon, które nasiliły się za panowania następcy Leona, Konstantyna V (741-775).
W 787 r. cesarzowa Irena zwołała jednak siódmy sobór ekumeniczny w Nicei, na którym potępiono ikonoklazm i przywrócono używanie obrazów. Ikonoklaści odzyskali władzę w 814 roku po wstąpieniu Leona V, a na soborze w 815 roku ponownie zakazano używania ikon. Drugi okres ikonoklastów zakończył się wraz ze śmiercią cesarza Teofila w 842 roku. W 843 roku wdowa po nim, cesarzowa Teodora, ostatecznie przywróciła kult ikon, co do dziś jest obchodzone we wschodnim Kościele prawosławnym jako święto prawosławia.
